فواید مواد آلی در خاک

مواد آلی در خاک چه مزایایی دارند؟

مواد آلی در خاک نقش مهمی در بهبود و نگهداری کیفیت خاک و رشد گیاهان دارند. این مواد حاصل تجزیه باقیمانده‌های گیاهی و حیوانی و فرآوری میکروارگانیسم‌ها هستند. در زیر، 12 مورد از فواید مواد آلی در خاک را ذکر و توضیح می‌دهم:

افزایش تهویه خاک با استفاده از مواد آلی

برای بررسی فواید مواد آلی در خاک باید توجه داشته باشید که مواد آلی باعث ایجاد شبکه‌های پوروسیته (پوشش‌های کوچک) در خاک می‌شوند که اجازه عبور هوا و آب را به محیط‌های زیرزمینی فراهم می‌کنند. این عمل باعث افزایش تهویه خاک می‌شود که برای ریشه‌ها بسیار مهم است.

افزایش نگهداری آب

مواد آلی خاک را به عنوان یک اسفنج طبیعی عمل می‌کنند که به طور مؤثری آب را نگه می‌دارند. این ویژگی خاص باعث می‌شود که گیاهان در زمان‌های خشکی از آب ذخیره‌شده در خاک بهره‌برداری کنند.

اصلاح تبادل کاتیونی

مواد آلی دارای گروه‌های منفی بار است که با یون‌های مختلف موجود در خاک متحد می‌شوند. این تبادل کاتیونی باعث می‌شود که عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، مانند کلسیم، منگنز و آهن، آزاد شده و در دسترس گیاهان قرار بگیرند.

افزایش بیولوژی خاک

مواد آلی محیط مناسبی برای رشد و فعالیت میکروب‌ها، قارچ‌ها، و سایر موجودات مفید خاکی ایجاد می‌کنند. این موجودات مواد آلی را تجزیه کرده و عناصر غذایی را آزاد کرده و برای گیاهان قابل جذب می‌کنند.

کاهش فرسایش خاک

مواد آلی باعث ایجاد ساختار‌های پایدار در خاک می‌شوند که باعث کاهش فرسایش و جریان سطحی آب هنگام بارندگی می‌شود.

مهار آلودگی

مواد آلی قادر به جذب و مهار مواد آلی ناپلئونی (از جمله سموم زراعی) و مواد آلی سنگین مانند فلزات سنگین هستند که به آب‌های زیرزمینی نشت می‌کنند.

تنظیم pH خاک از فواید مواد آلی در خاک

مواد آلی دارای خاصیت ترشح هیدروژن می‌باشند که باعث می‌شود که pH خاک به حالت ایده‌آل برای رشد گیاهان تنظیم شود.

افزایش کیفیت محصولات

مواد آلی بهبود دهنده کیفیت خاک هستند که باعث افزایش کیفیت و میزان محصولات کشاورزی می‌شوند.

کاهش مصرف آب فواید مواد آلی خاک

به دلیل نگهداری بهتر آب در خاک به واسطه مواد آلی، نیاز به آبیاری مکرر کاهش می‌یابد.

افزایش ذخیره‌سازی کربن

از فواید و مزایا مواد آلی در خاک افزایش دخیره سازی کربن در خاک می‌باشد؛ مواد آلی حاوی کربن زیادی هستند که با جذب دی‌اکسید کربن از هوا و ذخیره آن در خاک به کاهش اثرات گلخانه‌ای کمک می‌کنند.

افزایش انعطاف‌پذیری خاک

مواد آلی باعث افزایش انعطاف‌پذیری خاک می‌شوند و از خشکی و تراکم زودرس خاک جلوگیری می‌کنند

نحوه مدیریت ماده آلی خاک چگونه است؟

مدیریت ماده آلی خاک اهمیت بسیاری در کشاورزی و باغبانی دارد؛ زیرا مواد آلی از عناصر مهم تشکیل دهنده خاک هستند که به بهبود ساختار، تهویه، نگهداری رطوبت، افزایش ذخایر مواد معدنی و افزایش عملکرد گیاهان کمک می‌کنند. باید توجه داشته باشید که افزودن کودهای آلی مانند کمپوست، کود حیوانی، بقایای گیاهی و پسماندهای کشاورزی به خاک، سطح مواد آلی آن را افزایش می‌دهد. گیاهان کاه‌بری مثل جو، گندم و جو دی‌کاه و محصولات خریداری شده می‌توانند پسماند گیاهی را به خاک برگردانند و مواد آلی آن را افزایش دهند.

استفاده از شیوه‌های کشت مداوم، کشت تراکمی، کاشت مواد کشتی و تغییر محصولات کشتی به نفع تولید مواد آلی خاک است. بهتر است بدانید که بکارگیری تناوب کشت، برش گیاهی مناسب، جلوگیری از شوری و کاهش استفاده از محصولات شیمیایی نیز می‌تواند به حفظ و افزایش مواد آلی خاک کمک کند.

جلوگیری از سیلاب و فرسایش خاک با ایجاد بن‌ها، کشت محافظتی و استفاده از پوشش گیاهی، مواد آلی خاک را حفظ می‌کند. کنترل دقیق آبیاری و استفاده از روش‌های آبیاری قابلیت نگهداری مواد آلی خاک را افزایش می‌دهد؛ استفاده از زیست‌کشت‌ها برای کشت محصولات، بهبود ویژگی‌های خاک را افزایش می‌دهد.

جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت ضایعات آلی می‌تواند به بهبود کیفیت خاک و افزایش مواد آلی آن کمک کند، مدیریت مواد آلی خاک نیازمند ترکیبی از رویکردها و تمرکز بر شرایط خاص منطقه و نیازهای محصولات است. این اقدامات همچنین به بهبود کیفیت زیست‌محیطی خاک‌ها و حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند.

سوالات متداول فواید مواد آلی در خاک

1. مواد آلی چیست و چه نقشی در خاک دارد؟
   مواد آلی از تجزیه باقیمانده‌های گیاهی و حیوانی تشکیل شده‌اند و نقش مهمی در بهبود و نگهداری کیفیت خاک، افزایش تهویه و نرمی خاک، افزایش نگهداری آب، و افزایش بیولوژی خاکی دارند.
2. چگونه مواد آلی به افزایش تهویه خاک کمک می‌کنند؟
   مواد آلی باعث ایجاد شبکه‌های پوروسیته در خاک می‌شوند که اجازه عبور هوا و آب به محیط‌های زیرزمینی را فراهم می‌کنند.
3. چگونه مواد آلی به نگهداری آب در خاک کمک می‌کنند؟
   مواد آلی خاک را به عنوان یک اسفنج طبیعی عمل می‌کنند و به طور مؤثری آب را نگه می‌دارند، که این امر باعث می‌شود گیاهان در زمان‌های خشکی از آب ذخیره‌شده در خاک بهره‌برداری کنند.
4. چگونه مواد آلی به تبادل کاتیونی و افزایش اندکس کاتیونی خاک کمک می‌کنند؟
   مواد آلی دارای گروه‌های منفی بار هستند که با یون‌های مختلف موجود در خاک متحد می‌شوند. این تبادل کاتیونی باعث می‌شود عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، مانند کلسیم، منگنز و آهن، آزاد شده و در دسترس گیاهان قرار بگیرند.
5. آیا مواد آلی به بهبود بیولوژی خاک کمک می‌کنند؟
   بله، مواد آلی محیط مناسبی برای رشد و فعالیت میکروب‌ها، قارچ‌ها، و سایر موجودات مفید خاکی ایجاد می‌کنند که با تجزیه مواد آلی، عناصر غذایی را آزاد می‌کنند و برای گیاهان قابل جذب می‌کنند.
6. آیا مواد آلی موجب کاهش فرسایش خاک می‌شوند؟
   بله، مواد آلی باعث ایجاد ساختار‌های پایدار در خاک می‌شوند که کاهش فرسایش و جریان سطحی آب هنگام بارندگی را تسهیل می‌کنند.
7. آیا مواد آلی به مهار آلودگی‌ها در خاک کمک می‌کنند؟
   بله، مواد آلی قادر به جذب و مهار مواد آلی ناپلئونی (از جمله سموم زراعی) و مواد آلی سنگین مانند فلزات سنگین هستند که به آب‌های زیرزمینی نشت می‌کنند.
8. آیا مواد آلی موجب کاهش مصرف آب در کشاورزی می‌شوند؟
   بله، به دلیل نگهداری بهتر آب در خاک به واسطه مواد آلی، نیاز به آبیاری مکرر کاهش می‌یابد و کمک می‌کند تا مصرف آب در کشاورزی بهینه‌تر شود. منبع : https://sazokesht.com/

سرچشمه مواد آلی خاك، بقایای حیوانی و بازمانده های گیاهی است. این مواد از ابتدای ورود به خاك تحت تاثیر مستقیم موجودات زنده و گروههای میكروبی آن قرار می گیرند و تغییرات زیادی می یابند. دو پدیده عمده در این تغییر ماهیت مواد شناخته شده اند. پدیده اول معدنی شدن(Mineralization) و پدیده دوم هوموسی شدن(Humiification) است.
با توجه به اینكه خاكهای ایران از نظر مواد آلی فقیر می باشند افزایش ماده آلی خاكها برای حفظ حاصلخیزی و تداوم فعالیت موجودات زنده خاكزی امری ضروری است. در اهمیت ماده آلی همین بس كه آن را به عنوان قلب كشاورزی پایدار نام نهاده اند و همچنین نقش آن را در خاك همانند نقش خون در بدن دانسته اند.
فواید مواد آلی در خاك به اندازه ای متنوع و زیاد است كه انسان را به یاد فواید نوشته شده بر روی برچسب داروهای قدیمی می اندازد ولی خوشبختانه این فواید در مورد مواد آلی كاملا واقعیت دارد:
۱) مواد آلی منبع تامین ۹۵-۹۰ درصد ازت مورد نیاز گیاه در خاكهای كود نخورده است.
۲) مواد آلی می تواند منبع مهم تامین فسفر و گوگرد قابل استفاده گیاه باشد مشروط به اینكه مقدار هوموس خاك به دو درصد یا بیشتر برسد.
۳) مواد آلی بطو مستقیم یا غیر مستقیم با افزایش فعالیت میكروبی باعث تولید مقدار زیادی مواد تشكیل دهنده خاكدانه ها از جمله پلی ساكاریدها می شود.
۴) مواد آلی غالبا ۷۰-۳۰ درصد از كل ظرفیت تبادل كاتیونی(CEC) خاك را تشكیل می دهند. سطوح زیاد قابل دسترس در هوموس، محل های تبادل كاتیونی زیادی دارد كه عناصر غذایی را برای استفاده بعدی گیاه نگه می دارد. علاوه براین، فلزات سنگین آلوده كننده مانند سرب، كادمیم و فلزات مشابه كه معمولا به علت استفاده از فاضلابها وارد خاك می شوند را جذب سطحی می كند و از این طریق به پاكسازی محیط كمك می كند.
۵) مواد آلی عموما مقدار آب موجود در خاك در حالت ظرفیت مزرعه و همچنین مقدار آب قابل استفاده در خاكهای شنی را افزایش داده و تهویه خاكهای رسی را با افزایش خاكدانه سازی و در نتیجه ایجاد خلل و فرج بزرگتر، زیادتر می كند.
۶) مواد آلی به عنوان یك كلات عمل می كند و در نتیجه قابلیت استفاده و تحرك عناصر كم مصرف را افزایش می دهد.
۷) مواد آلی كربن مورد نیاز بسیاری از میكروارگانیسم های مفید خاك از جمله بعضی از باكتریهای تثبیت كننده ازت (مانند ازتوباكترها) را فراهم می كند.
۸) وقتی كه ماده آلی به عنوان پوشش دهنده ( مالچ) به سطح خاك اضافه می شود، فرسایش خاك را كاهش می دهد.
۹ مواد آلی با جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب مانع از دست رفتن رطوبت خاك می شود و در زمستان و تابستان دمای خاك را متعادل نگه می دارد.
۱۰) هوموس ناشی از ماده آلی، مقاومت خاك را در برابر تغییرات سریع اسیدیته، قلیاییت و شوری و همچنین صدمه آفت كشها و فلزات سمی سنگین افزایش می دهد.

منبع : پارس بیولوژی https://vista.ir/