((کاشت داشت . برداشت و پس از برداشت پنبه))

((کاشت داشت و برداشت پنبه))

پنبه يک نوع محصول کشاورزي‌ست که از الياف پوشانندهٔ دانهٔ گياه پنبه با نام علمي (Gossypium) به دست مي‌آيد. پنبه، در توليد نخ وپارچه به کار برده مي‌شود. يكي از زراعت هاي معمول در كشور ، كشت پنبه است.  محصول پنبه به خاطر داشتن ارزش اقتصادي و تجاري، در جهان به طلاي سفيد معروف مي باشد. اين گياه در مناطق «گرم و خشك» و «نيمه خشك» كشت مي شود.

پنبه در تأمين پوشاك، روغن، خوراك دام، صنايع و نساجي نقش مهمي ايفا مي كند. يكي از مهم ترين عوامل توليد اقتصادي محصول پنبه در مناطق مختلف، كشت مكانيزه است. براي توليد محصول كافي و مرغوب بايد شرايط رشد و نمو گياه را به خوبي فراهم کنيم.

 به طور كلي، پنبه در اكثر زمين ها به خوبي رشد مي کند.خاک هاي «رسي و شني» و «شني رسي» و به خصوص زمين هاي «هوموسي» براي زراعت پنبه مناسب ترند.

دوره رشد پنبه به چهار مرحله تقسيم مي شود:

1.    كشت بذر تا سبز شدن

2.    سبز شدن تا ظهور غنچه

3.    ظهور غنچه گل تا تشكيل غوزه

4.    تشكيل غوزه تا باز شدن آن

اين مراحل رشد، زماني به خوبي طي مي شود که بذرهاي پنبه در بستري مناسب کشت شوند.

تهيه زمين:

قبل از كشت، بايد در مورد نحوه تهيه زمين دقت کرد تا زمين نرم و در عين حال به هم پيوسته و مناسبي براي زراعت پنبه آماده شود. براي اين منظور، شخم پاييزه توصيه مي گردد.

چنانچه زمين در عمق بيشتر از 20 سانتيمتر سفت باشد، زير شكن در پاييز ضروري است. به محض مناسب شدن شرايط كاشت و حرارت كافي، بسته به مناطق مختلف، از نيمه دوم فروردين ماه تا نيمه دوم ارديبهشت ماه، اقدام به كشت پنبه مي كنيم.

دوره رشد، زماني است كه بذر پنبه در بستر خاك قرار دارد و محيط مناسبي براي رشد در اختيارش مي باشد. در روش كرتي بيشتر از 80% بذرها چنين محيطي را در اختيار ندارند و در دوره هاي اوليه سبز شدن خشك مي شوند. چنانچه زمين در عمق بيشتر از 20 سانتيمتر سفت باشد، زير شكن در پاييز ضروري است

عمليات تهيه زمين

1-    شخم عميق پاييزه و زمستانه:  اين شخم به طور عمده، در فصل پاييز و حداكثر تا 15 بهمن ماه صورت مي گيرد. شخم پاييزه سبب خواهد شد تا بعضي از آفات پنبه كه دوره زمستان گذراني در خاك را طي مي کنند، به سطح خاك آمده و در اثر سرما، يخبندان و عوامل ديگر -از جمله پرندگان- از بين بروند. درضمن، در حالي که خاک بر اثر بارندگي هاي زمستان مرطوب است، به وسيله ديسك نرم، مزرعه را براي كاشت آماده مي کنيم. 

2-    انجام «آب تخت زمستانه» به منظور تكميل مبارزه زراعي زمستانه، باعث از بين رفتن شفيره هاي زمستان گذران، ذخيره رطوبت كافي و جلوگيري از تنش خشكي در اوايل فصل كاشت خواهد شد.

3-    استفاده از زير شكن (ساب سويلر) هر سه سال يك بار، به خصوص در زمين هايي كه لايه هاي زير زميني سختي دارند (در عمق بيشتر از 20 سانتي متر)، بسيار مفيد است. در حالي که خاک بر اثر بارندگي هاي زمستان مرطوب است، به وسيله ديسک نرم، مزرعه را براي کاشت آماده مي کنيم.

عمليات آماده سازي زمين:

1-    اين عمليات در اواخر اسفندماه شروع و با انجام شخم سطحي و دو بار ديسك عمود بر هم -در زماني كه كلوخ ها هنوز نم دارند- به منظور نرم كردن كامل آنها انجام مي شود.

2-    با توجه به اهميت تسطيح زمين و تأثير آن در سبز يكنواخت بوته ها و همچنين سهولت آبياري، استفاده از لِولِر - بعد از ديسك زدن- ضروري است.

3-    به منظور كنترل علف هاي هرز يك ساله، استفاده از علف كش هاي قبل از كشت، پس از لولر ضروري است. بلافاصله بعد از آن هم، بايد نسبت به زدن دو بار ديسك عمود بر هم با ماله -به منظور مخلوط كردن سم با خاك- اقدام کرد. همچنين در اين مرحله، قبل از سمپاشي، كود پايه مورد نياز در سطح زمين پخش شود.

* تذكر مهم: با توجه به اينكه عمليات رايج فوق، به علت تردد زياد ماشين آلات، سبب فشردگي خاك شده و در نهايت منجر به كاهش عملكرد مي گردد، استفاده از روش شخم هاي حفاظتي، كه در آن تردد ماشين آلات در مزرعه به حداقل ممكن كاهش يابد، توصيه مي شود.

با توجه به اهميت تسطيح زمين و تأثير آن در سبز يكنواخت بوته ها و همچنين سهولت آبياري، استفاده از لِولِر - بعد از ديسك زدن- ضروري است.

كاشت:

 به طور كلي سه روش كشت براي زراعت پنبه متداول مي باشد:

1.    كشت كرتي

2.    كشت با فاروئر

3.    كشت با بذركار

1-    كشت كرتي: در اين روش، بذرها را به صورت دستپاش و يا در بعضي مناطق با كود پاشي در سطح مزرعه پخش مي كنند. سپس با ديسك نرم، بذرها را به زير خاك مي برند.

معايب آن به طور خلاصه عبارتند از:

اول: «تسطيح كامل در داخل هر كرت» که مستلزم كار و دستمزد زياد مي باشد.

 دوم: «سله بستن پاي بوته ها»، «جلوگيري از رشد سريع و كامل پنبه در زمين هاي سفت» و «نبودن خاك مكفي در دسترس بوته هاي پنبه».

 سوم: «يكنواخت نبودن فاصله بوته ها» که براي عمليات مختلفي مثل؛ سمپاشي، وجين، تنک كردن و برداشت، مشکلاتي پديد مي آورد.

2- كشت با فاروئر: در اين روش، (پس از تهيه زمين و كشيدن ماله) و پس از پاشيدن بذرهاي پنبه، اقدام به كشيدن فاروئر در مزرعه مي كنند. مزيت آن نسبت به كشت كرتي آن است که، سمپاشي، كولتيواتور زدن و برداشت به راحتي انجام مي شود و به دليل اينكه بذرها در عمق هاي متفاوت قرار مي گيرند، درصد «بد سبزي» زياد است.

3-كشت مكانيزه (بذركار): در اين روش پس از آماده سازي زمين، بذر پنبه توسط بذركار در امتداد خطوط، روي پشته كشت مي شود. در صورتي كه بذر سالم و مرغوب تهيه و نكات توصيه شده در مورد بذرها با دقت عمل گردد، سبزِ حاصل «يك دست» خواهد بود.

 نظر به اينكه با كشت مكانيزه پنبه، به ميزان متوسط 100 كيلو گرم در هكتار مي توان در مصرف بذر صرفه جويي کرد و كليه عمليات داشت و برداشت را به صورت فني و استاندارد انجام داد، در مجموع افزايش توليد را خواهيم داشت.

كولتيواتور زني:

به طور كلي در كشت مكانيزه و خطي، پس از هر بار آبياري، مزرعه پنبه را كولتيواتور مي زنند. اين کار براي رسيدن به چند منظور انجام مي شود:

-  نرم کردن پاي بوته ها

- تهويه خاك و ريشه ها

- جلوگيري از تبخير و حفظ رطوبت خاك

- وجين علف هاي هرز داخل شيارها و كنار بوته ها.

اين عمل همچنين موجب خواهد شد تا كف شيارها سله شكني و نرم شود و رطوبت در آبياري بعدي بهتر و به عمق بيشتري نفوذ کند.

بهترين موقع زدن كولتيواتور، زماني است كه زمين رطوبت سطحي خود را از دست نداده و هنوز كاملاً خشك نشده باشد (به اصطلاح گاو رو است).

نکات مهم در كاشت پنبه:

1-    استفاده از بذرهاي اصلاح شده دليتنه، به دليل كاهش ميزان مصرف بذر، سبز بهتر و توليد بيشتر  توصيه مي شود.

2-    بهترين زمان كاشت پنبه، وقتي است كه خطر يخبندان برطرف شده و حرارت متوسط هواي محيط در طي يك هفته به حدود 16 درجه سانتي گراد رسيده باشد. معمولاً اين درجه حرارت، از 20 فروردين تا 20 ارديبهشت، به ترتيب براي نواحي جنوبي تا شمالي خراسان رضوي تأمين مي شود.

3-    كشت رديفي پنبه را مي توان با خطي كارها، رديف كار و يا پنوماتيك انجام داد.

كشت رديفي به دلايل زير بر كشت دستپاش ارجحيت دارد:

- مقدار مصرف بذر در واحد سطح كمتر بوده و قابل تنظيم است.

- بذر در عمق مناسب قرار گرفته و در نتيجه، سبز  محصول مطلوب و يكنواخت خواهد بود.

- عمليات داشت (وجين، تنك و غيره) و برداشت به راحتي انجام مي شود.

کشت رديفي بر کشت دستپاش ارجحيت دارد.

4-    عمق مناسب كاشت بذر پنبه، متناسب با بافت خاك، 7-4 سانتي متر است . (اصولاً عمق كاشت در خاك هاي سنگين، كمتر از خاك هاي سبك است).

5-    ميزان مصرف بذر پنبه در كشت رديفي با بذر كار به مقدار 20 كيلوگرم دلفينه و يا 40 كيلوگرم كركدار كافي است. در كشت تاروئي، با اعمال مديريت صحيح، مي توان با مصرف 60 كيلوگرم بذر كركدار و در كشت كرتي با مصرف 80 كيلوگرم بذر كركدار ، سبز مناسبي داشت.

6-    تراكم مناسب در زراعت پنبه، با توجه به شرايط خاك از نظر حاصلخيزي، بافت و شوري 100-65 هزار بوته در هكتار مي باشد. بديهي است در خاك هاي با بافت سنگين و حاصلخيز به دليل رشد رويشي زياد، تعداد بوته در واحد سطح كمتر در نظر گرفته مي شود.

7-    بهترين فاصله بين رديف ها و نيز بين بوته هاي روي رديف ها، با در نظر گرفتن تراكم مناسب، رسيدن به حالت مربعي است. بديهي است در صورتي كه برداشت پنبه مكانيزه باشد، بايد فواصل بين رديف ها متناسب با عرض كار كمباين در نظر گرفته شود.

داشت پنبه:

1- تنك كردن بوته ها:

اين اقدام در مرحله 6-4 برگي (برگ هاي اصلي) انجام مي شود. اين زمان معمولاً 30-20 روز پس از اولين آبياري است.

 در انجام عمليات تنك، به منظور جلوگيري از وارد آمدن صدمه به بوته هاي باقي مانده، بهتر است بوته هاي ضعيف و اضافي، از سطح زمين قطع شده و از كشيدن آنها با ريشه خودداري گردد.

تنک کردن بوته ها در مرحله 6-4 برگي ( برگ هاي اصلي) انجام مي شود.

اين زمان معمولاً 30-20 روز پس از اولين آبياري است.

2- آبياري:

- در كشت رديفي، اولين آبياري بسيار مهم است و بايد طوري انجام شود كه اولاً بذرها به حد كافي رطوبت را جذب كنند و ثانياً در خاك بالاي بذر، سله ايجاد نشود. براي رسيدن به اين منظور بايد حداكثر دو سوم پشته بذر خيس شود.

- دومين آبياري، براي از بين بردن سله احتمالي و همچنين افزايش سرعت جوانه زني است. اين آبياري سبك تر از آبياري اول و چند روز پس از آن مي باشد.

- با توجه به حساس بودن مرحله گلدهي به تنش آبي، كم كردن مدار آبياري در اين مرحله، تأثير قابل توجهي بر عملكرد محصول خواهد داشت.

- به منظور جلوگيري از وارد آمدن خسارت سرماي احتمالي زودرس پاييزه، افزايش زودرسي پنبه و كاهش خسارت آفت عسلك، بهتر است قطع آبياري پنبه «در خاك هاي سنگين و متوسط، در نيمه شهريور ماه» و «در خاك هاي سبك و شني در پايان شهريور ماه» صورت گيرد.

در کشت رديفي، اولين آبياري بسيار مهم است.

3- تغذيه:

 ميزان مصرف كود در مزارع بايد بر اساس آزمون خاك باشد.

كودهاي ازته؛

- در خاك هاي متوسط و سنگين، بايد در طي سه مرحله (  13 زمان كاشت و مابقي در دو مرحله شروع غنچه دهي و شروع گلدهي)

- و در خاك هاي سبك، طي چهار مرحله (  14 زمان كاشت و مابقي در مراحل 6-4 برگي، شروع غنچه دهي و شروع گلدهي) به زمين داده شود.

كودهاي فسفاته و پتاسه، بايد همزمان با كاشت مصرف شود.

مصرف كودهاي ميكرو بهدليل بالا بودن PH خاك ها در استان خراسان رضوي، به صورت محلول پاشي و بهعنوان عمليات تكميلي كود پاشي قابل توصيه است.

- براي استفاده بهينه از كودهاي مصرفي بايد حتي الامكان؛

الف: كود در ناحيه ريشه قرار داده شود.

ب: كود در زمان مناسب مصرف شود.

ج: كود به ميزان متعادل مصرف شود. 

ميزان مصرف کود در مزارع بايد براساس آزمون خاک باشد.

4 -آفات مهم پنبه:

نام آفت:

 - تريپس پنبه

نحوه خسارت:

- ايجاد لكه هاي نقره اي پشت برگ ها

- چروكيدگي و پاره شدن برگ ها

- كاهش سطح سبز و رشد بوته ها

- از بين رفتن جوانه انتهايي

- چند شاخه اي شدن بوته ها

زمان خسارت:

- از ابتداي سبز شدن بوته ها تا اوايل شاخه دهي

روش هاي مبارزه:

- ضد عفوني بذرهاي پنبه، قبل از كاشت با سموم لاروين ،كرورز و گائوچو

- سمپاشي مزارع با سموم سيستميك در اوايل آلودگي

نام آفت:

- سنگ غوزه

نحوه خسارت:

- ريزش غنچه، گل و غوزه هاي كوچك

- ايجاد لكه هاي قهوه اي تيره تا سياه روي غوزه ها

- اختلال در باز شدن غوزه ها در آخر فصل

زمان خسارت:

- از ابتداي گل دهي تا پايان فصل

روش هاي مبارزه:

- هنگامي كه تعداد سنگ در 100 بوته به 13-10 حشره برسد، با سموم سيستميك و نفوذي سمپاشي انجام شود

نام آفت:

- كرم غوزه پنبه

نحوه خسارت:

- خشكيدگي غنچه و غوزه هاي كوچك

- ايجاد سوراخ در غوزه هاي بزرگ و قطع الياف

زمان خسارت:

- پس از گلدهي تا اواخر غوزه دهي

روش هاي مبارزه:

- سمپاشي مزرعه با سموم نفوذي و لاروكش، هنگامي كه تعداد ‌آفت به 30-25 لارو كوچك در 100 بوته برسد

- حذف بقايا و شخم عميق مزرعه پس از برداشت محصول در پاييز

- يخ آب زمستانه

نام آفت:

- عسلك پنبه

نحوه خسارت:

- پيچيدگي برگ ها

- چسبندگي الياف

زمان خسارت:

- پس از گل دهي تا پايان فصل

روشهاي مبارزه:

- سمپاشي مزرعه با تركيبي از سموم نفوذي و سيستميك، هنگامي كه تعداد حشره كامل به 5-3 حشره در يك برگ برد

- حذف بقايا، شخم عميق مزرعه پس از برداشت محصول در پاييز

5- بيماري هاي مهم پنبه:

نام بيماري:

- مرگ گياهچه

نحوه خسارت:

- مرگ گياهچه

زمان خسارت:

- ابتداي جوانه زدن تا 4 برگي شدن بوته ها

روش هاي مبارزه:

- ضد عفوني بذرهاي پنبه با قارچ كش سيستميك مثل كاربوكسين تيرام و كاربندازيم

- رعايت آيش و تناوب

- از بين بردن علف هاي هرز

نام بيماري:

- پژمردگي ورتيسيليومي پنبه

نحوه خسارت:

- زردي و نكروزه شدن

- خشكيدگي اندام هاي رويشي 

زمان خسارت:

- از زمان گل دهي تا پايان فصل

روش هاي مبارزه:

- استفاده از كودهاي پتاسه و سولفاته

- از بين بردن بقاياي پنبه پس از برداشت محصول در پاييز

- رعايت آيش و تناوب

- استفاده از محصولات غير ميزبان، مثل غلات در تناوب زراعي

- از بين بردن علف هاي هرز

6-علف هاي هرز مهم پنبه:

نوع علف هاي هرز هرز يك ساله

- تاج خروش وحشي – خرفه – پيچک صحرايي – ارزن وحشي – سلمک و ...

روش هاي مبارزه:

- ضد عفوني خاك، قبل از كاشت با علف كش هاي ترفلان و سونالان

- شخم عميق مزرعه، پس از برداشت محصول در پاييز

- وجين علف هاي هرز، پس از شروع شاخه دهي

- سله شكني و مبارزه مكانيكي، با استفاده از تراكتور، در مزارع مكانيزه

انواع علف هاي هرز:

- علف هاي هرز دائمي مثل اويار سلام، مرغ، تلخه و ...

روش هاي مبارزه:

- استفاده از علف كش هاي گراماكسون، گلانت و گلايفوزيت، به طوري كه علف كش به بوته هاي پنبه پاشيده نشود.

برداشت پنبه:

برداشت پنبه در ايران با دست و توسط كارگران انجام مي شود. در كشورهايي كه زراعت آن كاملاً مكانيزه است، برداشت محصول با ماشين هاي مخصوص انجام مي شود. مسأله مهم در برداشت پنبه، خيس نبودن غوزه ها در اثر باران و شبنم مي باشد. اگر روي غوزه ها شبنم باشد، معمولاً حدود ساعت 10 صبح، پنبه غوزه ها خشك و قابل برداشت هستند. برداشت غوزه هاي تر، موجب زرد شدن الياف و پوسيدگي پنبه تخم شده و قيمت محصول را پايين مي آورد.

نکات مهم در برداشت پنبه:

1-    بهتر است برداشت پنبه در دو چين صورت گيرد. مناسب ترين زمان برداشت در چين اول، وقتي است كه حدود 50 درصد از غوزه ها باز شده باشند.

2-    وش ها در كيسه هاي كنفي يا متقالي ريخته شود. در سردوزي كيسه ها حتماً از نخ پنبه اي استفاده شود. بايد از اختلاط وش با نخ پلاستيكي جلوگيري نمود.

3-    برداشت پنبه، بهتر است بعد از تبخير شدن رطوبت حاصل از شبنم انجام شود.

    (محسن آرزمجو –کارشناس ارشد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی )

توصیه های فنی برداشت پنبه

1- سعی شود برداشت هرچه سریعتر قبل از سرما و بارندگیهای پائیزه انجام شود.

 2- لااقل 70-60 % قوزه ها باز شده باشند.

 3- از برداشت قوزه های نارس و پوسیده خودداری شود.

 4- رطوبت وش برداشتی زیر 12 % باشد.

 5- برداشت به علت شبنم و خیس بودن وش از 9 صبح به بعد صورت گیرد.

 6- در صورت خیس بودن وش در محیطی باز پهن و در معرض نور آفتاب قرار گیرد تا خشک شود.

 7- در صورت امکان قبل از برداشت از مواد تنظیم کننده رشد پیکس جهت زودرسی و یکنواختی رسیدگی بوته ها 70-80 روز بعد از کاشت استفاده شود.

 8- از ریختن وش در موقع جمع آوری در کیسه های پلاستیکی و الیاف مصنوعی به علت اینکه بعداً در کارخانه های پنبه پاک کنی و نخ ریسی مشکل ایجاد می نماید و الیاف غریبه سوزنهای نخ ریسی را میشکند خودداری شود.

9- حداکثر سعی شود وشهای جمع آوری شده عاری از برگ ، شاخه و علفهای هرز باشند.

 10- در موقع انبارداری وشها در انبارهای خشک ، خنک و دارای تهویه مناسب نگهداری شوند.

 11- از روی هم ریختن وش و نگهداری آن به مدت طولانی خودداری شود و وشها سریعاً جین شوند.

 12- برای برداشت ، حمل و نقل و انبار کردن از کیسه های چتایی استفاده شود.

 13- تهیه زمین متناسب با ریشه عمیق پنبه

 14- مصرف به اندازه بذر

 15- سله شکنی و حفظ رطوبت خاک

 16- مصرف کود به مقدار مورد نیاز

 17- مبارزه به موقع با علفهای هرز

 18- کنترل آفات و بیماریها

 19- تنظیم رشد رویشی و زایشی

 20- استفاده از هورمون تنظیم کننده رشد پیکس

 - منابع  - http://www.crop20.blogfa.com

دستورالعمل فنی کاشت، داشت، برداشت
و پس از برداشت پنبه-موسسه تحقیقات پنبه کشور

:: موضوعات مرتبط: گیاهان روغنی